نگارش دربارۀ نهج‌البلاغه به چیزی بیش از تحقیق و پژوهش و نویسندگی نیازمند است، و آن شور و شوقی مقدس و خدادادی است که در نهاد نویسندگان آن موج می‌زند. این چشمۀ شور و شوق وصف‌ناپذیر، در مقدمه دکتر سید محمدباقر کتابی بر کتاب «کلید گشایش نهج‌البلاغه» مشهود است؛ خواننده درمی‌یابد که انگیزه نگارش کتاب مذکور به دوران کودکی نویسنده بازمی‌گردد؛ روزگاری که در محضر پدر بزرگوار و فاضل خود مرحوم مغفور حاج سید محمدصادق کتابی (ره) متوفی ۱۳۵۹ شمسی؛ ونیز در محضر بزرگانی چون حضرات آیات حاج میرزاعلی آقا شیرازی(ره) و حاج‌آقا رحیم ارباب (ره) آشنا شده است.
دکتر کتابی در کتاب «کلید گشایش نهج‌البلاغه» توجه خاصی به مفردات راغب اصفهانی دارد و کوشیده است بِسان راغب، کتابی را «تفسیر گونه بر مفردات و ترکیبات و جمله‌های مشکل نهج‌البلاغه» بنگارد، هرچند که خود تصریح دارد که هیچ مفرداتی به پایه‌ومایۀ مفردات راغب اصفهانی نیست. و الحق باید گفت که راهنمای جامعی برای علاقه‌مندان به معارف نهج‌البلاغه مهیا کرده است.
در انتخابِ مدخل‌های کتاب کوشش شده است که حتی‌الامکان جامع و کامل باشند، و در تنظیم مدخل‌ها به سبک مفردات راغب اصفهانی، ثلاثی مجرد بر رباعی مزید و معلوم بر مجهول و افعال بر مشتقات آن‌ها (مانند اسم فاعل و اسم مفعول) و آنگاه اسم یا عَلَم و سایر موارد مقدم شده‌اند و به ترتیب حروفِ اصلی اول و سپس دوم، مطابق حروف الفبا منظم شده‌اند. بنابراین واژه تحکّم (از ریشه حکم) در حرف «ح» قرار دارد و نه «ت» و نیز اسامی بدون «الف و لام» اولشان مرتب‌شده‌اند (الراضی ←راضی) تا برای خواننده فارسی سهولت بیشتری داشته باشد. در ارجاع به نهج‌البلاغه، شواهد به نسخه‌های مرحوم فیض الاسلام و شیخ محمد عبده و در ترجمه آن‌ها عمدتاً به ترجمۀ فیض الاسلام و دکتر شهیدی توجه شده است.
نویسنده در بیان معانی الفاظ از مجموعه‌ای از کتاب‌های مرجع مانند لسان العرب؛ مجمع البحرین؛ صحاح اللغه؛ کنز اللغة؛ اقرب الموارد و نیز تفاسیر قرآن و نهج‌البلاغه چون تفسیر جلالین و یا شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید بهره‌ها برده است. و بر اساس فهرست منابع کتاب، جمعاً به ۹۴ عنوان منبع مراجعه کرده است .
یکی دیگر از ویژگی‌های ممتاز کتاب «کلید گشایش نهج‌البلاغه» آن است که مطالب آن روان و همه فهم‌پذیر و حتی‌الامکان به‌دوراز نقل‌های حجم‌افزا نگاشته شده‌اند. مطالب کتاب عمدتاً در قالب ِنقل‌قول غیرمستقیم ارائه‌شده‌اند؛ لذاست که خواننده با متنی یکدست مواجه می‌شود که بر حُسن آن می‌افزاید.
مؤلف در ذیل برخی از واژگان که در مفاهیم مختلفی به‌کاررفته‌اند، شواهدی را از نهج‌البلاغه بیان می‌کند. مانند مفهوم حق که کاربردهای آن را در نهج‌البلاغه در معانی راستی، شایستگی، بهره و نصیب، شکر، حق در روابط اجتماعی، عدل و تعاون بازگو می‌کند. (ص ۱۸۸)
در خاتمه کتاب «کلید گشایش نهج‌البلاغه» مرجعی است بسیار ارزنده درباره مفردات نهج‌البلاغه؛که در رفع نیازهای محققان و دانشجویانی که درصدد فهم بهتری از کلام نورانی حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) هستند، بسیار نافع و مؤثر است.
مشخصات کتاب:
سید محمدباقر کتابی (۱۳۹۴ شمسی) کلید گشایش نهج‌البلاغه (المفتاح لکنوز نهج‌البلاغه) تفسیر مفردات نهج‌البلاغه و شواهدی از آن، (ویراستار) مریم امشاسپند، اصفهان، کانون پژوهش، ۸۸۶ ص.
*استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
منبع: روزنامه اطلاعات 15 شهریورماه 1395
http://www.ettelaat.com/etiran/?p=228912
فایل pdf: