ایرانیان در تداخل مناسبت‌ها ادب دینی خود را به نمایش می گذارند/در معصیت خدا هیچ روزی عید نیست

منبع خبرگزاری شبستان

http://shabestan.ir/detail/News/774381

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: «به فرموده امیرالمومنین امام علی (ع) «هر روزی که در آن خدا را نافرمانی نکنند، آن روز عید است»؛ یعنی باید میان انسان و معصیت خدا انقطاع کلی و بین او و طاعت خدا ارتباط کلی حاصل شود. این معنای عرفان حقیقی مبتنی بر شریعت اسلامی و قانونی کلی برای همه ایام است.

ایرانیان همواره در تداخل مناسبت‌های ماه‌های قمری با شمسی، ادب دینی خود را به نمایش گذاشته‌اند و این موضوع در کتاب‌های تاریخی و نیز در مطالعاتِ جامعه‌شناسان و مردم‌شناسان منعکس شده است؛ برای مثال، اگر نوروز هم‌زمان با روز عاشوراء و یا شهادت حضرت امام صادق(ع) شود، جلوه‌های عشق و ارادت و ادب ایرانیان در تعظیم شعائر دینی نمایان می‌شود؛ و اگر نوروز هم‌زمان با مناسبت میلاد مسعود امام علی(ع) شود، جلوه زیبای دیگری از محبت اهل‌بیت (ع) را به خود می‌گیرد.»

این جملات گزیده از مباحث «کامیار صداقت ثمر حسینی»، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. در ادامه بخش کامل مباحث این پژوهشگر که به مناسبت فرا رسیدن عید نوروز با ما در میان گذاشته است، تقدیم حضورتان می شود:

بسیاری سال نو را آغازی برای دگرگونی های معنوی تلقی می کنند و معتقدند که آغاز سال جدید به مثابه حال و هوایی عرفانی است که در سطح متفاوتی برای هر فرد ممکن است ایجاد شود، شما نظرتان چیست آیا می توان برای سال نو این ویژگی عرفانی بودن را لحاظ کرد؟

به فرموده امیرالمومنین امام علی (ع) «هر روزی که در آن خدا را نافرمانی نکنند، آن روز عید است»؛ یعنی باید میان انسان و معصیت خدا انقطاع کلّی؛ و بین او و طاعت خدا ارتباط کلّی حاصل شود. این معنای عرفان حقیقی مبتنی بر شریعت اسلامی و قانونی کلی برای همه ایام است. واژه عید در لغت به معنای بازگشتن است و فرمایش نورانی حضرت امیرالمؤمنین(ع) ناظر به بازگشت انسان به حق است. پرهیز از نافرمانی خدا نشانه‌های عینی و مشهودی در جامعه اسلامی دارد؛ مثلاً در ایام دشوار اقتصادی کنونی، عید آنجاست که عدل و انصاف باشد. احتکار، گرانفروشی، تقلب و اینگونه نامردمی‌ها که متأسفانه بنام عید نوروز و بهار طبیعت رایج شده است، که جشن و سرور ندارد.

از منظرِ دینی، برخی از مکان‌ها مانند مسجدالحرام و عموم مساجد، مشاهد متبرکه و ... و نیز برخی از ساعات و ایام مثلاً بین الطلوعین، ماه مبارک رمضان، روز جمعه و اعیاد اسلامی فطر و قربان شرافت دارند و خداوند متعال خواصی را در آن‌ها نهاده است؛ در احادیث شریف است که حضرت یعقوب نبی(علیه‌السلام) ازآن‌جهت استغفار برای فرزندانش را به تأخیر انداخت و به بیان قرآن فرمود: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّی» (یوسف: 98) که می‌خواست آن را در زمان اجابت دعا؛ یعنی سحرگاهان انجام دهد؛ و قرآن مجید با نقل سخن آن پیامبر بزرگ الهی، این نکته مهم در دعا را تعلیم می‌دهد. 

البته نوروز از اعیاد ملی و قومی است و عیدی اسلامی بسان عید فطر و قربان نیست درباره صحتِ برخی احادیث وارده درباره آن نیز اختلاف‌نظر‌های جدی موجود است که در اینجا قصد ورود به آن را نداریم، اما با تأکید بر حدیث پیش‌گفته از حضرت امام علی (ع) که مورد اتفاق علماست، نوروز عید است؛ اگر در آن روز انسان از گناه فاصله گیرد و در معصیت خدا هیچ روزی عید نیست.

واضح است که تقویم اسلامی بر مبنای ماه‌های قمری است که در خطبه‌های حجة‌الوداع حضرت رسول‌الله (ص) یک‌به‌یک شمرده‌شده‌اند. ایرانیان همواره در تداخل مناسبت‌های ماه‌های قمری با شمسی، ادب دینی خود را به نمایش گذاشته‌اند و این موضوع در کتاب‌های تاریخی و نیز در مطالعاتِ جامعه‌شناسان و مردم‌شناسان منعکس شده است؛ برای مثال، اگر نوروز هم‌زمان با روز عاشوراء و یا شهادت حضرت امام صادق(ع) شود، جلوه‌های عشق و ارادت و ادب ایرانیان در تعظیم شعائر دینی نمایان می‌شود؛ و اگر نوروز هم‌زمان با مناسبت میلاد مسعود امام علی(ع) شود، جلوه زیبای دیگری از محبت اهل‌بیت (ع) را به خود می‌گیرد و نمایان می‌کند. مثال های فوق جلوه‌هایی از تجلی معنویت ایرانیان در بهار طبیعت است.

فارغ از اینکه بپذیریم که سال نو دارای ابعاد عرفانی است یا نه، به نظرتان تحولات روحی مستلزم چه بایدها و نبایدهایی است و آن احسن الحال که در دعای سال جدید می خوانیم موید چه مواردی برای انسان است؟

حضرت امام خمینی (قدس سره) در پیام‌های تبریک نوروزی، معمولاً دعای معروف عید را کمی شرح می‌دادند: «يا مُقَلِّب الْقُلُوبِ و الأبْصار يا مُدَبِّر الليلِ وَ النَّهار، يا مُحَوِّلَ الحَوْلِ و الأحوال، حوّل حالَنا الى احْسَنِ الْحال»

معظم له مراد از «تحويل حال الى احسن الحال» را به تغییر روحی و تحول بر ایمان، مطابق سیره انبیاء و اولیاء تفسیر می‌کند. تقليب قلوب یعنی قلب‌ها از آمال دنيوى و ازآنچه در طبيعت است بريده شوند و به‌حق تعالى بپيوندند، بصیرت‌ها روشن شوند تا مردم صلاح و فساد خودشان را بفهمند؛ بنابراین، طبیعت، دنیای مذموم نیست؛ چراکه انسان می‌تواند با مطالعه طبیعت؛ و بهار و خزان آن به خدا برسد؛ و نشانه‌های قدرت الهی را ببیند. دنیای مذموم حالتِ دل انسان است که گرفتار منافع دنیوی شده است.

امام خمینی(ره) در سخنرانی معروف خود در 24 اسفندماه  سال 1360 شمسی که انتحار را بهترین راه ممکن برای صدام معرفی کرد، همگان را در شرایط سخت دوران دفاع مقدس، به کاستن از تجملات جشن نوروزی و در عوض یاری کردن یکدیگر و توجه به اخلاقِ عید، توصیه فرمود. در اینجا عین کلام امام خمینی (قدس سره) را از (صحیفه امام ، جلد 16، صفحه 113) نقل می‌کنم؛ تا بخوانیم و تصور کنیم که اگر معظم له در شرایط سخت اقتصادی این روزها بود، چه توصیه‌ای نوروزی به مسئولان کشور در مبارزه قاطعانه با فساد اقتصادی؛ و چه توصیه‌ای به مردم در کمک و یاری یکدیگر می‌فرمود:

«عيد را در بين دوستان خودتان، ملت خودتان، مجروحان خودتان، معلولان خودتان و جنگ‌زدگان خودتان و آوارگان خودتان- از هر جا هست، این‌ها همه از شما هست- اين عيد را در بين آن‌ها با هم عيدى كنيد.
یک‌قدری از خودتان بكاهيد و بيفزاييد بر اينكه به آن‌ها سركشى كنيد و آن‌ها را احترام كنيد. ... ما در مقابل این‌ها سرافكنده هستيم، ما در مقابل این‌ها شرمسار هستيم و ما بايد با این‌ها یک‌جوری رفتار كنيم كه عيد براى آن‌ها هم باشد. و شما وقتى عيد داريد كه اخلاق عيدى داشته باشيد، اخلاق تازه. ... ».